Las Bielański

Rezerwat przyrody pod nazwą „Las Bielański” został utworzony na mocy zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 23 stycznia 1973 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (Monitor Polski Nr 5 z 9 lutego 1973 r.).

Rezerwat obejmuje obszar lasu o powierzchni 130,35 ha. Został utworzony w celu zachowania wartości przyrodniczych, społecznych i krajobrazowych „Lasu Bielańskiego”, będącego cennym składnikiem środowiska naturalnego, zachowanym na obszarze aglomeracji miejskiej Warszawy.

Obszar ten chroniony jest ze względów przyrodniczych, naukowych i historycznych. Posiada wyjątkowe znaczenie ze względu na wartości szaty roślinnej i bogactwo fauny, m.in. także jako ostoja zwierząt na trasach ich wędrówek wzdłuż Wisły i między miastem a Puszczą Kampinoską.

Za główny cel ochrony uznano walory przyrody ożywionej i krajobrazu, w którym można wyróżnić dwie części – bardziej naturalną, z lasem łęgowym na dolnym tarasie oraz kulturową, obejmującą większą część lasu, ukształtowaną przez wielowiekowe sąsiedztwo przyrody z położonym na wzgórzu zespołem zabudowań dawnego klasztoru kamedułów.

Trochę historii
Las Bielański na znacznej części terenu jest jedyną pozostałością dawnej Puszczy Mazowieckiej, zachowującą ciągłość jej zespołów leśnych. Widocznym tego świadectwem są 400-letnie dęby, będące rówieśnikami ostatnich turów, które w mazowieckich kniejach dożywały końca swojego bytu. Obszar ten uchronił się przez wieki przed zagospodarowaniem rolniczym i osadniczym, a także postępującą urbanizacją. Swą nazwę las zawdzięcza białym habitom osiadłych tu w XVII w. Kamedułów. Nie ma w Warszawie drugiego takiego obszaru, który łączyłby w sobie tyle cennych wartości przyrodniczych widokowych i historycznych.

Na czterech schodzących do Wisły tarasach Lasu Bielańskiego występują w różnych odmianach, w zależności od nawilgotnienia gleby i wpływu człowieka, dwa typy naturalnych zbiorowisk roślinnych: łęgi i grądy oraz zbiorowiska zastępcze wykształcone przez człowieka. Obecnie stanowi on, otoczoną przez wielkie miasto, wyspę roślinności, która w znacznym stopniu zachowała składniki dawnej puszczy.

Szczególnym walorem rezerwatu jest urozmaicona rzeźba terenu z wysoką skarpą i wyraźnie zaznaczonymi czterema tarasami. Najwyżej położonym jest tzw. taras bielański stanowiący fragment równiny warszawskiej, niżej znajduje się taras wydmowy związany z pradoliną Wisły i dwa tarasy wiślane: wyższy – nadzalewowy, zwany praskim i najniższy.

Urozmaicenie tej rzeźby terenu stanowią wąwozy, znajdujące się w północnej części skarpy. Wzdłuż jednego z nich biegnie koryto dawnego potoku Bielańskiego. Przepływające przez taras wody Rudawki podwyższają walory estetyczno-widokowe krajobrazu rezerwatu, są też wodopojem i środowiskiem życiowym szeregu gatunków zwierząt.

Flora
Na stosunkowo niewielkim obszarze Lasu Bielańskiego stwierdzono ponad 400 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi trzecią część wszystkich gatunków roślin w Warszawie i świadczy o wielkim bogactwie flory tego rezerwatu.

Wśród 34 występujących tu gatunków drzew największy udział mają dęby stanowiące prawie trzecią część wszystkich wyrośniętych drzew. Stare monumentalne dęby, wiązy, graby i olsze nadają lasowi pierwotny charakter, niespotykany w warunkach miejskich, stanowią też cenny rezerwuar genów.

Obficie występują też w Lesie Bielańskim niektóre rośliny zielone rzadkie w innych lasach Warszawy, a nawet rarytas w skali kraju – zdrojówka rutewkowata.

Jednym z cennych zbiorowisk szaty roślinnej Lasu Bielańskiego jest łęg wiązowo-jesionowy na tarasie zalewowym. Ma on wiele cech lasu pierwotnego i stanowi na terenie miejskim, zjawisko wyjątkowe w skali europejskiej. Na jego terenie rosną okazałe wiązy, drzewa które na naszym kontynencie prawie już wyginęły.

Są tu też jesiony wchodzące po ustępującej tu olszy czarnej. Drugim podobnie cennym zbiorowiskiem roślinnym tego obszaru jest grąd niski na tarasie nadzalewowym. Ma on szczególne walory estetyczne dzięki licznym okazałym dębom efektownym sezonowym zmianom barw i faktur roślinności runa. Inne zbiorowisko roślinne – grąd wysoki na tarasie bielańskim, wyróżnia się egzemplarzami rzadko spotykanego w warszawie dębu bezszypułkowego oraz starymi sosnami i związanym z nim siódmaczkiem leśnym oraz borówką czarną, tzw. jagodą.

Fauna
Las Bielański jest też prawie od dwustu lat tradycyjnym terenem badań warszawskich zoologów. Wśród setek występujących tu gatunków bezkręgowców jednym z najbardziej znanych jest koziróg dębosz, chrząszcz związany ze starymi bielańskimi dębami.

Szczególną atrakcją są też piękne rzadkie motyle – paź żeglarz i paź królowej oraz zawisak tawulec – jeden z naszych największych motyli nocnych, który ma rozpiętość skrzydeł do 11 cm.

Występuje tu też około 60 gatunków ptaków, w tym ponad 40 lęgowych, a wśród nich rzadkie w Warszawie: myszołów, dzięcioł czarny i średni, muchołówka mała i sikora uboga.

Wśród około 20 występujących w Lesie Bielańskim gatunków ssaków jest kilka stale przebywających tu saren, zachodzące od Wisły łosie, dziki i lisy oraz co najmniej 5 gatunków nietoperzy.

Las Bielański objęty jest ochroną czynną. Tą formę gospodarki rezerwatowej przyjęto kierując się potrzebą zachowania siedlisk przyrodniczych oraz przywrócenia naturalnego stanu miejsc zniszczonych w wyniku rozbudowy miasta oraz dawniej urządzanych tu pikników, zabaw, widowisk i odpustów. Rezerwat jest udostępniony w szerokim zakresie do prowadzenia badań naukowych za zgodą Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody oraz zwiedzania po wyznaczonych szlakach.

(na podstawie tekstu prof. dr hab. Macieja Luniaka, Warszawska Przyroda, Obszary i obiekty chronione, BOŚ, 2005)